Asya Türk inancında çocuk ve kadınlarla ilgili, iyicil bir ruhtur. Çoğu kaynakta tanrıça olarak da geçmektedir. Fakat asli olarak koruyucu bir ruhtur. Uzmanlara göre günümüzde çocuğu olmayan kadınların nehir kenarındaki ağaçlara veya mezarlara çocuk olması için dua ederek çaput bağlaması, bu kültün günümüze yansımasıdır.
Umay Ana ile ilgili bir uygulama da; göbek bağı ile ilgilidir. Yeni doğan çocuğun göbek bağı; onun olması istenen mesleğe uygun olarak tercih edilen bölgenin bahçesine gömülür. Doktor olması istenen çocuğun göbek bağının hastahane bahçesine gömülmesi gibi.
Imay ismi; Altay-Sayan hakları ve Şorlar’da, hem göbeği hem de yeni doğan bebeğin koruyucu ruhunu ifade etmektedir. Şorlar’da göbek bağı Akçaağaç kabuğuna sarılarak evin ocağının yakınına gömülürdü. Böylece yeni doğan çocuğun evine bağlı olacağı düşünülürdü.
Anadolu’da bir de bebekleri leyleklerin getirdiği efsanesi vardır. Bu düşüncenin de Umay Ana ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Umay Ana; kuş biçiminde hayal edilmiştir. Bugün ölen kişinin arkasından ‘uçtu, göçtü’ denildiğini duymuşuzdur. İnsan ruhu; bir kuş şeklinde algılanmıştır; bu sebeple bu tanımların kullanıldığı düşünülmektedir. Çoruhlu’nun aktardığına göre, Yakut mitolojisinde gökteki ebedi şamanın kapısının önüne diktiği ağacın dallarında tanrının çocukları himaye görür ve ruhlar kuş biçimini almış olarak bu dalların arasında uçuşurlardı. Bir insan doğunca buradan bir ruh uçarak ona can verirdi. Sibirya topluluklarından Teleütler ve Hakaslarda da her ailenin insan ruhlarının kuş biçiminde yaşadığı bir ağaçları olduğu ve bir kadının vücuduna bu kuşlardan biri girdiğinde hamile kaldığına inanılmaktadır.
Umay kültünün Anadolu’da açık bir şekilde devamı olan inanç ise “albastı” ya da “al karısı” ruhudur. Lohusa kadınlara musallat olan bu ruh Türk mitolojisinde kimi zaman Umay’ın düşmanı, kimi zaman da Umay’ın kötü nitelikli bir hali olarak düşünülmektedir. Lohusa hummasını temsil eden bu ruha olan inanç bugün Müslüman Türkler arasında da devam etmekte ve batıl inançlar arasında yerini almaktadır.
Çizim: Vasilij Androsov
Bir cevap yazın